"काउंटर ते एन्काऊंटर", हैदराबाद घटनेचा "अन्वयार्थ" - अॅड उमेशचंद्र यादवर
मुंबई :-
तेलंगणातील पशुवैद्यक तरुणीच्याच्या बलात्कार आणि खून प्रकरणातील संशयित आरोपी चकमकीत ठार झाले. यावर सोशलमिडीया आणि एकूणच समाजाच्या विविध स्तरातून विविध प्रकारे प्रतिक्रिया आल्या. याबाबत रोखठोक सार्वभौमच्या माध्यमातून ऊहापोह करणारा हा विशेष लेख....
तेलंगणातील हैदराबाद नजिकच्या परिसरात पशुवैद्यकीय तरुणीला बलात्कार करुन तिची जाळून हत्या करण्यात आली. या धक्कादायक आणि माणुसकीला काळीमा फासणार्या घटनेमुळे देश तर हादरला. त्याचबरोबर सरकार, प्रशासकीय यंत्रणा एकदम गंभीर झाली. मात्र पोलिसांनी संशयित आरोपी चकमकीत ज्याप्रकारे ठार झाले त्यावर उलट सुलट प्रतिक्रिया येणे अपेक्षित होते. संशयितांना तपासाच्या दृष्टीने घटनास्थळावर नेण्यात आले होते. त्याठिकाणी चार आरोपी आणि तपास पथकातील अधिकारी यांच्यात चकमक होऊन यातील चारही आरोपी मारले गेले. यानंतर देशभर समाज माध्यमातून पोलिसाच्या समर्थनार्थ जल्लोष करण्यात आला. याप्रकरणी 'न्याय' झाल्याची भावना लोकांच्या मध्ये दिसून येते. सन 2012 मध्ये दिल्लीतील बहुचर्चित निर्भया प्रकरण घडले. त्या अनुषंगाने आरोपींना अत्यंत कडक शासन होणे आणि ते लवकर कालावधीमध्ये होणे यादृष्टीने संसदीय पातळीवर चर्चा चालू होती. त्याचे फलित म्हणून न्यायमूर्ती वर्मा यांची समिती नेमण्यात आली होती. या समितीच्या शिफारशीनुसार 'फौजदारी कायदा सुधारणा विधेयक-2013' संसदेमध्ये संमत करण्यात येऊन भारतीय दंड विधान, दंडविधान प्रक्रिया, भारतीय पुरावा कायदा आणि त्याचप्रमाणे बालकांचे लैंगिक शोषण (प्रतिबंधक) कायदा यामध्ये बदल करण्यात आले होते.
हैदराबाद प्रकरणातील चकमकीचा एकंदर तपशील पाहता ज्यांना पोलीस प्रक्रिया किंवा न्याय प्रक्रिया याची माहिती आहे त्यांना या संपूर्ण प्रकरणावर विश्वास ठेवणे खूप कठीण आहे. यासंबंधी ज्येष्ठ वकील उज्वल निकम यांची प्रतिक्रिया अत्यंत बोलकी आहे. यातील जिल्हा पोलीस प्रमुख असणारे पोलीस अधिकारी सज्जनार यांनी यापूर्वी वारंगल येथील एका प्रकरणात ऍसिड हल्लेखोर आरोपीचा अशाच पद्धतीने चकमकीत खातमा केला होता. त्यामुळे याप्रकरणीही अशीच 'मोडस ऑपरेंडी' वापरली आहे का, अशी शंका घेण्यास जागा आहे. आरोपींचे छायाचित्रे माध्यमातून प्रसिद्ध झाले. त्यामध्ये आरोपीच्या तोंडावर बुरखा घातल्याचे दिसून येते. यातून बरेच काही स्पष्ट होते. म्हणूनच त्याची तात्काळ दखल राष्टीय मानवाधिकार आयोगाने दखल घेऊन तेलंगणा पोलिसांना याप्रकरणी नोटीस बजावली आहे.
ज्यावेळी कडक शिक्षेचा आग्रह धरला जातो, त्या वेळी सौदी अरेबियासारख्या देशाचा उल्लेख केला जातो. तिथे शिक्षा शरीयत कायद्यानुसार दिली जाते. शिरच्छेद किंवा लिंग-छाटणी यासारख्या शिक्षा दिल्या जातात. अशा देशात कडक आणि प्रतिगामी शिक्षा असतानासुद्धा बलात्कारासारख्या गुन्ह्यांचे प्रमाण शून्य नाही, हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे. आदिम काळामध्ये डोळ्यासाठी डोळा, हातासाठी हात, पायासाठी पाय अशा प्रतिगामी शिक्षेची तरतूद होती. तथापि, आधुनिक विचारांच्या उत्क्रांतीनंतर अशा अमानुष शिक्षा कालबाह्य झाल्या आहेत. कारण त्या मानवी प्रतिष्ठेच्या विरुद्ध आहेत. वास्तविक, आरोपींचा खातमा झाल्यामुळे त्या आरोपींना घडलेल्या घटनेचे जाणीव करून देण्याची संधी गमावली आहे. अशा प्रकारचा 'तात्काळ न्याय' लोकशाही प्रक्रियेमध्ये अत्यंत घातक पायंडा आहे.
मुळात आरोपीकडून बलात्कारासारखा गुन्हा का होतो यामागील मानसिकता लक्षात घेणे आवश्यक आहे. भारतासारख्या खंडप्राय देशामध्ये असणारी प्रचंड लोकसंख्या, बेरोजगारी, लैंगिक शिक्षणाबद्दल असणारा अभाव, विषम सामाजिक परिस्थिती, असे अनेक घटक गुन्हेगाराच्या मानसिकतेवर परिणाम करतात. त्यामुळे, मूळ प्रश्नांना हात न लावता केवळ चकमक करून गुन्हेगारांना संपविल्याने बलात्कारीतांची संख्या कमी होणार नाही किंवा त्यांच्या मनामध्ये दरारा निर्माण होणार नाही. त्यासाठी आपल्या मानसिकतेमध्ये बदल घडवणे आवश्यक आहे. मुंबई दहशतवादी हल्ला प्रकरणातील आरोपी अजमल कसाबच्या प्रकरणी आपण सर्व जगाला आपल्याकडील न्यायव्यवस्था अत्यंत मजबूत असून त्यातून कसाबसारख्या गुन्हेगाराला आपण देहदंड देऊ शकतो, हे आपण दाखवून दिले आहे. अन्यथा चकमकी सारख्या शस्त्राचा वापर उद्या विरोधकांचे निर्दालन करण्यासाठीसुद्धा केला जाऊ शकतो, हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे. काउंटरची प्रतिक्रिया एन्काऊंटर होऊ शकत नाही . त्याचप्रमाणे, जनभावनेच्या लाटेवर स्वार होऊन न्यायाचे तत्त्व प्रस्थापित होणार नाही , हे कटू असले तरी वास्तव आहे.
वकील,मुंबई उच्च न्यायालय
ईमेल.yadavumesh1234@gmail.com
(लेखक - वकील साहेब हे विशेष सरकारी वकील म्हणून अनेक मोठ्या गुन्ह्यात काम पाहतात. अ. नगर जिल्ह्यातील जवखेडा व खर्डा हीह प्रकरणे सद्या त्यांच्याकडे आहेत)
=============
"सार्वभाैम संपादक"
सागर शशिकांत शिंदे
सागर शशिकांत शिंदे
Rajratna.sagar@gmail.com
-------------
(देशात, राज्यात व तालुक्यात होणाऱ्या राजकीय, सामाजिक, आर्थिक व गुन्हेगारी विषयाचे विश्लेषण करणारे एकमेव "सार्वभौम पोर्टल" १०० दिवसात २०७ लेखांचे १४ लाख २ हजार वाचक)
